Τι είναι το εκπαιδευτικό λογισμικό;
Με τον όρο "εκπαιδευτικό λογισμικό" αναφερόμαστε στο σύνολο των εφαρμογών για ηλεκτρονικούς υπολογιστές ή τον παγκόσμιο ιστό που εξυπηρετούν εκπαιδευτικούς σκοπούς. Εκπαιδευτικό λογισμικό μπορεί επίσης να θεωρηθεί κάθε οργανωμένη πηγή γνώσης, όπως ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες, εγκυκλοπαίδειες, ψηφιακές συλλογές οπτικοακουστικού υλικού, κ.λ.π. Οι εκπαιδευτικοί σκοποί που υπηρετούνται μπορεί να είναι καθαρά παιδαγωγικοί, διδακτικοί και μαθησιακοί ή να αφορούν την οργάνωση και διαχείριση της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Στην Ευρώπη το λογισμικό που χρησιμοποιείται στην εκπαίδευση πρωτοεμφανίστηκε στα μέσα του προηγούμενου αιώνα. Αρχικά, το λογισμικό εξυπηρετούσε περισσότερο τη διδασκαλία μαθημάτων σχετικών με την τεχνολογία τους και την πληροφορική, αλλά σταδιακά άρχισαν να εμφανίζονται προγράμματα και για άλλα μαθησιακά αντικείμενα, όπως ξένες γλώσσες, μαθηματικά, φυσική, γεωγραφία κ.α. Τα προγράμματα αυτά εξυπηρετούν ανάγκες ποικίλων επιπέδων, από διδασκαλία σε μικρά παιδιά έως διδασκαλία σε πανεπιστημιακό επίπεδο. Δυστυχώς, ελάχιστα από αυτά χρησιμοποιούνται στη χώρα μας, και πολύ λίγα είναι προσαρμοσμένα στην ελληνική γλώσσα και πραγματικότητα.
Το λογισμικό που εξυπηρετεί παιδαγωγικούς, διδακτικούς και μαθησιακούς στόχους περιλαμβάνει λογισμικά που υπηρετούν επικουρικά τους εκπαιδευτικούς διευκολύνοντάς το έργο τους ή που ενισχύουν την προσπάθεια του μαθητή, παρέχοντάς τους εργαλεία εξάσκησης, πηγές γνώσης, κ.α. Ιδιαίτερη κατηγορία αποτελούν τα ηλεκτρονικά παιχνίδια με εκπαιδευτικό χαρακτήρα.
Στη βιβλιογραφία το εκπαιδευτικό λογισμικό αυτού του τύπου γενικά διαχωρίζεται στις εξής κατηγορίες: λογισμικό διδασκαλίας, λογισμικό εξάσκησης και πρακτικής, προσομοιώσεις, επίλυση προβλημάτων, εκπαιδευτικά παιχνίδια. Κάποιο λογισμικό μπορεί φυσικά να εντάσσεται σε περισσότερες από μία κατηγορίες ενώ κάποιο άλλο, οι εγκυκλοπαίδειες για παράδειγμα, δεν εντάσσεται σε καμία κατηγορία. Στη συνέχεια θα παρουσιάσουμε συνοπτικά τις κατηγορίες αυτές.
Λογισμικό διδασκαλίας (Tutorial)
Αυτού του τύπου το λογισμικό κατά κανόνα ομοιάζει περισσότερο με ηλεκτρονικό βιβλίο το οποίο παρουσιάζει νέες ιδέες και επιδεξιότητες μέσω υπερμεσικής διάταξης της πληροφορίας (όπου η πληροφορία οργανώνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι εφικτή η προσπέλασή της διαδραστικά, με διάφορες μεθόδους πλοήγησης, συνήθως με τη μορφή κόμβων και συνδέσμων), ερωτήσεων, και προβλημάτων. Κατά κανόνα επαναλαμβάνει τον κύκλο πληροφορία, ερώτηση, ανάδραση. Στην ιδανική περίπτωση ένα tutorial λογισμικό θα πρέπει να προσαρμόζει το διδακτικό υλικό στις ιδιαίτερες ανάγκες και ικανότητες του μαθητή. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει την ενσωμάτωση μέσα στο λογισμικό μοντέλων μάθησης, και μοντέλων διδακτικών στρατηγικών. Ωστόσο, στα περισσότερα λογισμικά του είδους η πληροφορία παρουσιάζεται σε σειριακή μορφή και ο εκπαιδευόμενος παραμένει σε κατάσταση παθητικού δέκτη.
Λογισμικό εξάσκησης και πρακτικής (Drill and Practice)
Ένα καλό λογισμικό αυτού του τύπου πρέπει να προσφέρει στον μαθητή απεριόριστη πρακτική εξάσκηση, να παρέχει συνεχή ανάδραση, να εξηγεί πώς να βρεθεί η σωστή απάντηση σε ένα πρόβλημα, και να περιλαμβάνει και ένα υποσύστημα παρακολούθησης της προόδου του μαθητή. Πρέπει να προσδιορίζει τις προαπαιτούμενες γνώσεις, να προσαρμόζει τις ασκήσεις και τις επεξηγήσεις του στις ανάγκες του κάθε μαθητή βασιζόμενο στην ανταπόκρισή του, και να παρέχει εύχρηστο σύστημα λεξιλογίου και βιβλιογραφικής αναφοράς. Βασίζεται στη συμπεριφορικές θεωρίες μάθησης. Τα περισσότερα λογισμικά που κυκλοφορούν στο εμπόριο για την υποβοήθηση μαθητών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ανήκουν σε αυτή την κατηγορία.
Λογισμικά προσομοίωσης (Simulation)
Αυτού του τύπου το λογισμικό χρησιμοποιείται για την προσομοίωση δραστηριοτήτων οι οποίες χαρακτηρίζονται από κάποιο βαθμό επικινδυνότητας (π.χ. πειράματα Χημείας), έχουν υψηλό κόστος, και είναι δύσκολο ή πρακτικά αδύνατο να παρακολουθήσουμε στην πραγματικότητα για κάποιο λόγο. Έτσι, το λογισμικό δημιουργεί μια κατά το δυνατόν ρεαλιστική προσομοίωση ενός πραγματικού συστήματος ή φαινομένου με ασφαλή, φθηνό και αποτελεσματικό τρόπο μέσω του οποίου ο μαθητής αποκτά εμπειρία και γνώση. Πολλά τέτοια προγράμματα υπάρχουν για την παρατήρηση φυσικών φαινομένων, για τα μαθηματικά, την ιατρική κλπ. αλλά και την απόκτηση δεξιοτήτων υψηλής εξειδίκευσης π.χ οδήγηση αεροσκάφους.
Λογισμικό επίλυσης προβλημάτων (Problem Solving)
Το λογισμικό αυτού του τύπου παρέχει ένα περιβάλλον μέσω του οποίου βοηθά τον μαθητή να βελτιώσει τις ικανότητες του στην επίλυση προβλημάτων. Το περιβάλλον μπορεί να περιέχει ή και να μην περιέχει κάποια προσομοίωση ενός φαινομένου του πραγματικού κόσμου. Το λογισμικό πρέπει να δίνει στον μαθητή τη δυνατότητα να δημιουργήσει ή να αναλύσει παραλλαγές του προβλήματος μέσω αλλαγών των δεδομένων του προβλήματος. Να περιλαμβάνει επεξηγηματικές γραφικές απεικονίσεις των δραστηριοτήτων του μαθητή στην προσπάθεια του για επίλυση του προβλήματος, να τον υποστηρίζει στην κατανόηση αλγοριθμικών μεθόδων, και να τον αποθαρρύνει από προσεγγίσεις τύπου trial-and-error.
Εκπαιδευτικά παιχνίδια (Educational Games)
Το λογισμικό του τύπου εκπαιδευτικό παιχνίδι εκμεταλλεύεται τον ενθουσιασμό, την υποκίνηση, και την προσοχή του μαθητή στο παιχνίδι για να του μεταφέρει γνώση, εμπειρία και ικανότητες. Προσφέρεται ιδιαίτερα για συνεργατική μάθηση. Στοιχεία εκπαιδευτικού παιχνιδιού είναι σημαντικό να υπάρχουν και στους υπόλοιπους τύπους εκπαιδευτικού λογισμικού. Είναι σημαντικό το εκπαιδευτικό παιχνίδι να ενθαρρύνει την επίτευξη των εκπαιδευτικών στόχων και να αποθαρρύνει κάθε άλλη χρήση που συνήθως σχετίζεται με τα ειδικά πολυμεσικά effects του παιχνιδιού.
Στην Ελλάδα οι σημαντικότερες προσπάθειες για ανάπτυξη εκπαιδευτικού λογισμικού έχουν γίνει από το ΥΠΕΠΘ στα πλαίσια των συγχρηματοδοτούμενων έργων Σειρήνες, Ναυσικά κλπ. Στην πραγματικότητα, μόνο ένα μικρό υποσύνολο από τη συνολική παραγωγή λογισμικών έχει χρησιμοποιηθεί στην τάξη από τους εκπαιδευτικούς.
Στο εμπόριο μπορεί να βρεί κανείς προϊόντα ελληνικής παραγωγής, που ανταποκρίνονται στην διδακτέα ύλη του δημοτικού και του γυμνασίου, τα οποία όμως περιορίζονται κατά κύριο λόγο σε προγράμματα εξάσκησης.
Τέλος, για λόγους πληρότητας της μικρής αυτής παρουσίασης πρέπει να αναφερθεί και η ύπαρξη λογισμικού που χρησιμοποιείται στο συντονισμό του εκπαιδευτικού έργου, τη συγκέντρωση και οργάνωση του εκπαιδευτικού υλικού, την κατάρτιση και τήρηση του προγράμματος εκπαίδευσης και, γενικότερα, τη διοίκηση και λειτουργία ενός εκπαιδευτικού οργανισμού.
Πηγές:
1. Πύλη για την Ελληνική γλώσσα
greek-language.gr
2. smartedu.gr/educational-software
Ε. Μπασκούτα, στέλεχος Τομέα Υπηρεσιών Διοίκησης και Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού ΜΟΔ α.ε.